आपआपली गुरं घेऊन रानात जात असताना त्या गुरांना वाघाचं भय असायचं आणि त्यांच्या पासून संरक्षण करण्यासाठी गुराखी हातात काठी बाळगत असे. गाय-बैल-म्हैस रुपी गुरं म्हणजे एकप्रकारे शेतकऱ्यांची दौलतच. गुरांना जपण्यासाठी जीवाचा आटापिटा करायचा म्हणजेच आजवर आपण जपलेलं हे गाणं म्हणजे दिवाळी गीत नाही तर ते गावाकडचं लोकगीत असून ते ऋषी संस्कृतीतून जन्माला आलेलं आहे. या गाण्याची आठवण दिवाळीच्या दिवशी ओठावर येते.
दिन दिन दिवाळी, गाई म्हशी ओवाळी
गाई-म्हशी कुणाच्या, लक्ष्मणाच्या
लक्ष्मण कुणाचा, आई-बापाचा
दे माई खोबऱ्याची वाटी
वाघाच्या पाठीत घालीन काठी !
पहिला प्रश्न मनात येतो की, लक्ष्मण वाघाच्या पाठीत काठी घालीन असं कां म्हणतो? आणि पाठीत काठी घालायला वाघ आला कुठून? पण यावर विचार केला तर हे परंपरेने चालत आलेलं खेड्यातील गाणं आहे.
महाराष्ट्रात वसुबारस पासून दिवाळीला सुरूवात होते. शेतकरी गाय आणि वासरांचे पूजन करून वसुबारस साजरी करतात. गाय ही कृष्ण स्वरुपात ईश्वराचे प्रतिनिधित्व करते. वसु म्हणजे द्रव्य (धन) आणि बारस म्हणजे द्वादशी.
ग्रामगीतेतील गोवंश सुधारः-
संत गाडगे महाराजांनी ग्रामगीतेबद्दल अभिप्राय देतांना म्हटले आहे की, तुकडोजी महाराजांची "ग्रामगीता" ही आज गीता, ज्ञानेश्वरी प्रमाणे जनतेला खरे ज्ञान देऊन खेड्यापाड्यात, झोपडी - झोपडीत सुख, समाधान पैदा करील, असा भरवसा वाटतो. ग्रामगीतेतील ग्रामनिर्माण पंचक म्हणजे समग्र ग्रामविकासाची गुरुकिल्ली आहे. गोपालन आणि संवर्धन हा देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा मोठा भाग असलेल्या कृषिचा मूलाधार आहे म्हणूनच राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी "गोवंश सुधार" या अध्यायात स्पष्ट मार्गदर्शन केलेले आहे.
भारत कृषिप्रधान देश ।
शेतीसाठी हवा गोवंश ।
गोरसा इतुका नसे सत्वांश ।
अन्यत्र शुद्ध ।।
कृषिप्रधान असलेल्या भारत देशातील समग्र ग्रामविकासाचा म्हणजेच ग्रामोन्नतीचा मूलाधार म्हणून राष्ट्रसंत गायीकडे पाहतात. गाईला वैदिक काळापासून संस्कृतीचे प्रतिक मानले जाते. प्रत्यक्ष वेद गायीला नमन करतात. ज्या स्थानावर गाय निवास करते, त्या स्थानावरील धूळ देखील पवित्र होते. गायीच्या शरीरात सर्व देवांचा वास आहे म्हणून गायीला "सर्वदेवमयी" असे म्हणतात. राष्ट्रसंतानी गाईच्या दुधाचे महत्त्व ग्रामगीतेत विषद केले आहे.
गोदुध नित्य सेवन करता ।
कायाकल्पचि होय तत्वता ।
शक्ती, चपलता, बुद्धिमत्ता ।
आरोग्य हाता नित्य राही ।।
गायीच्या दुधात कायाकल्प करण्याचे सामर्थ्य असून पंचगव्य म्हणजेच दुध, दही, तूप, गोमूत्र, शेण. कोणतेही अनुष्ठाण हे या पंचगव्याशिवाय होत नाही. नवजात बालकाला आईचे दुध चालत नसेल तर गायीचे दुध दिले जाते.
ग्रामगीतेतील सण - उत्सवः-
दिवाळीचा उत्सव आहे म्हणून कुणीही मनमाने पैसा खर्च करु नये. पैसा चांगल्या कामात खर्च व्हावा म्हणून मी सणांची बचत करण्याचे बोललो नाही तर दिवाळी साजरी करताना दिवाळे निघू नये, लोक तुमची टिंगल करतील, हसतील. राष्ट्रसंत ग्रामगीतेत म्हणतात.
दिवाळी सण आला ।
सर्वांनिच पाहिजे केला ।
परी पाहावा कोण राहिला ।
भुकेला घरी ।।
गरीब माणसांस आमंत्रण देऊन घरी बोलवावे. त्यास गोडधोड खाऊ घालावे. सर्वांनी मिळून सर्वांचे मोठेपण टिकवावे. सर्व गावांचे एकच लक्ष्मीपूजन व्हावे. सर्व माणसांना एका भव्य मंडपात एकाच ठिकाणी बसवावे. सर्वांनी मिळून सर्वास फराळ किंवा जेवण द्यावे. मुलामुलींनी भाऊ बहिणीचे नाते वाढवावे. आज समाजातून बंधुभाव व भगिनीभाव कमी झाला आहे. दिवाळी बारा महिन्यांनी एकदा येते. तिच्या स्वागतासाठी घरे, दरवाजे स्वच्छ करतात. भिंती व ओसरी सारवून त्यास रंग देतात. दिवाळी झाली की, दुसरे दिवशी झाडझूड नाही, सडा-सारवण नाही. सर्व ठिकाणी काडी-कचरा दिसतो. मग लक्ष्मी ऐवजी अवदसाच नशिबी येईल. त्यापेक्षा दररोज सकाळी उठणे हाच खरा दिवाळी सण होय असे राष्ट्रसंत म्हणतात. दिवाळीचे स्मरण ठेवून आपण स्वच्छता व पवित्रता शिकावी. दिवाळी सण साजरा करण्याचा हाच खरा मार्ग होय.
लेखक:-
पुरुषोत्तम बैसकार, मोझरकर
श्रीगुरुदेव प्रचारक, यवतमाळ
फोन- 9921791677
आपल्या प्रतिक्रिया द्या....
