दिवाळी हा सण अंधारावर प्रकाशाचा, वाईटावर चांगल्याचा आणि अज्ञानावर ज्ञानाचा विजय दर्शवितो. दिवाळी केवळ दिव्यांचा उत्सव नसून आपल्या कामांची शुद्धी करणे, सर्वांशी प्रेमाने वागणे, गावांच्या विकासावर लक्ष केंद्रित करणे होय. दिवाळीच्या काळात आपण घरादारांची साफसफाई आणि रंगरंगोटी करतो, त्याचप्रमाणे आपल्या मनाची आणि विचारांची सुद्धा स्वच्छता करणे आवश्यक आहे. राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज ग्रामगीतेत म्हणतात.
दिवाळीचा सण आला, सर्वांनीच पाहिजे साजरा केला ।
परि पहावा कोण राहिला, भुकेला घरी ।।
गोरगरीबांच्या घरात अंधार असेल तर त्याचे घरी प्रकाश करावा. कुणी उपाशी असेल त्याला जेवण, फराळ घ्यावा हीच खरी दिवाळी आहे. अंधार घराबाहेर काढण्यात वेळ घालू नका? फक्त एक दिवा लावा अंधार स्वतःहून घर सोडून निघून जाईल. अंतर्मनात अंधार असला की, बाहेर हजार दिव्यांचा उजेडही काळोखा समान भासतो.
मी अविवेकाची काजळी, फेडूनी विवेक दीप उजळी ।
तै योगिया पाहे दिवाळी ती निरंतर ।।
संत ज्ञानेश्वरांना अज्ञानाचा अंधार दूर करुन ज्ञान अविवेकाचा प्रकाश सर्वदूर पोहोचवायचा होता. विवेकरुपी दिव्याला आलेली अविचाराची काजळी झाडून तो दिवा मी प्रज्वलीत करतो. त्यावेळी योगी लोकांना अखंड दिवाळीच भासते. जीवनातील प्रकाश हा अखंडपणे तेवत रहावा. मनावर चढलेली ही अविवेकाची जळमटे दूर केली असता ज्ञानाचा प्रकाश अखंडपणे देत राहील. राष्ट्रसंताचा अंधारातूनी प्रकाशाकडे चला. या भजनाचा थोडक्यात भावार्थ जाणून घेऊ या.
चाल प्रकाशाकडे मानवा, तिमिरांधातुनी ऊठ पुढे ।
मृत्यूच्या जबड्यात राहशील, तरी पेटतील सर्व मढे ।।धृ।।
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज प्रकाशाकडे चालायला सांगतात. देव प्रकाश आहे आणि त्याच्यामध्ये अजिबात अंधार नाही. प्रकाशामुळे पापाचे स्वरुप उघड होते आणि अंधार दूर होतो. मानवाने प्रकाशाकडे चालावे कारण ज्ञानाचा आणि प्रगतीचा मार्ग उघडतो. प्रकाशाकडे जाणे म्हणजे सत्याचा, योग्य मार्गाचा आणि ज्ञानाचा शोध घेणे, जे जीवनात यशस्वी होण्यास मदत करते. अंधकारातून बाहेर पडणे म्हणजे वाईट परिस्थितीतून, नकारात्मक विचारांमधून सकारात्मक आणि उज्वल भविष्याकडे जाणे होय. महाराज म्हणतात, "उठा गड्या अरुणोदय झाला, श्री सद्गुरुच्या ज्ञानाचा । सोडा काम विकार बिछाना, नाश करा अज्ञानाचा ।।" सद्गुरुच्या ज्ञानाच्या प्रकाशामुळे अंधार दूर होतो. आता झोपेतून जागे होऊन ज्ञानाचा स्विकार करा आणि अज्ञान दूर करा. आपल्या जन्मासोबतच मृत्यू (काळ) आपल्या सोबतच राहत असतो. मृत्यू जरी आला तरी त्याला धैर्याने जवळ करा. मृत्यू येणार आणि सर्व मढे (मृत शरीर) पेट घेतीलच. काळ हा तोंड वासून तयार आहे. मृत्यूची चिंता न करता अंधकारातून प्रकाशाकडे मानवाने चालावे.
सत्य समजुनी असत्य त्यागी, हीच साधना नित्य करी ।
होऊ दे जरी चुकाही घडल्या, पुन्हा न हो याद करी ।।१।।
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणतात, दररोज सत्याचे महत्त्व जाणून असत्याचा त्याग करणे हे एक नित्य दैनंदिन साधना कर. सत्याची निवड करुन असत्य आणि वाईट गोष्टीपासून दूर राहणे म्हणजेच अंधकारातून प्रकाशाकडे जाणे होय. संत तुकाराम म्हणतात, "सत्य असत्यासी मन केले ग्वाही । मानियले नाही बहुमता ।।" सत्य स्विकारावे, असत्य नाकारावे आणि मनाला आपल्या ताब्यात घ्यावे. माणसाकडून चुका होतातच. त्या चुका पुन्हा होऊ नये याची आठवण ठेवावी. मानवी जीवनात चुका घडतातच. चुका म्हणजे अपयश नाही तर यशाकडे जाणारा रस्ता आहे. चुका न करता अंधकारातून प्रकाशाकडे जाण्याचा मार्ग निवडावा.
अमृत प्राशन करी ज्ञानाचे, सुसंगतीचा मोह धरी ।
संसाराचे सुख-दुःख हे, मृगजळ समजी वरी-वरी ।।२।।
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणतात, सखोल आणि अमृततुल्य ज्ञान आत्मसात करा. ज्यामुळे आंतरिक समाधान आणि सत्याची जाणीव होते. ज्ञानाचे अमृत प्राशन करणे म्हणजे ज्ञानाची अनुभूती घेणे आणि त्यातून आत्मसाक्षात्कार किंवा परमात्म्याशी एकरुप होण्याची भावना अनुभवणे होय. मानवाने ज्ञान शोधले पाहिजे आणि देव किंवा परमात्मा हे ज्ञानाचे स्त्रोत आहेत असे विविध धर्माचे मत आहे. "सुसंगती सदा घडो, सुजनवाक्य कानी पडो । कलंक मतिचा झडो, विषय सर्वथा नावडो ।।" चांगल्या व्यक्तीशी जुळवून घेणे म्हणजेच सुसंगतीचा मोह धरणे होय. लोकांना मोह आवरता आला नाही. चांगल्या गोष्टीचा मोह जरुर व्हावा. "संसार दुःखमूळ चोहीकडे इंगळ । विश्रांती नाही कोठे रात्रंदिवस तळमळ ।।" संसार हा सर्व दुःखाचे मूळ आहे, तो सर्व बाजूनी त्रासदायक आहे. या संसारात कुठेही विश्रांती नाही कारण रात्रंदिवस तळमळ सुरु असते. येथे सुखापेक्षा दुःखच अधिक पदरी येते. संसारातील सुखदुःख मृगजळा सारखे असते. जसे- वाळवंटातील मृगजळ दिसले तरी ते खरे नसते, त्याचप्रमाणे आपण ज्या सुखाच्या मागे धावतो ते सुख कधीच कायमचे मिळत नाही आणि त्यामुळे व्यक्ती सतत कष्टी राहतो. संत रामदास म्हणतात, "जगी सर्व सुखी असा कोण आहे? विचारी मना तूच शोधुनी पाहे !" सुखाच्या मागे लागलेल्या माणसाची अवस्था नेहमी भांबावलेली असते कारण सुख मिळत नाही आणि त्याची चातकासारखी वाट बघावी लागते. सुख उपभोगणे हा विषय नसून ती वृत्ती आहे म्हणूनच अंधारातून प्रकाशाकडे मानवाने चालावे.
एकची राहो समाधान तुज, जी सेवा निष्काम घडे ।
तुकड्यादास म्हणे त्या मार्गे, उद्धरूनी जाऊ सगळे ।।३।।
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणतात, तुला फक्त एवढेच समाधान मिळो की तू जी काही सेवा करशील ती फळाची अपेक्षा न ठेवता म्हणजे निष्काम सेवा कर. परमेश्वराच्या सेवेचा किंवा कोणत्याही कामाचा मोबदला मिळवण्याची इच्छा ठेवू नये. केवळ सेवेवर लक्ष केंद्रित करावे. भक्ती आणि श्रमातून सर्वांनी मिळून उद्धार साधायचा आहे. "भक्तीविना उद्धार नाही कुणाचा, भक्तीसाठी निर्धार पाहिजे मनाचा ।" फक्त भक्ती असून चालत नाही तर त्याला सेवेची, श्रमाची जोड लागते. राष्ट्रसंताच्या शिकवणी नुसार वैयक्तिक मुक्ती नाही तर समाजातील सर्व स्तरावरील लोकांचा उद्धार करणे होय. भक्तीचा खरा अर्थ अंतःकरण शुद्ध करणे. निष्काम सेवा आणि उद्धाराच्या मार्गाने जाण्याकरिता अंधकारातून प्रकाशाकडे जावे लागेल.
पुरुषोत्तम बैस्कार, मोझरकर
श्रीगुरुदेव प्रचारक यवतमाळ
फोन- 9921791677
आपल्या प्रतिक्रिया द्या....
.jpeg)
